*فراز و نشیب‌های IT کشور در سال 88*

مسیر ناهموار فن‌آوری اطلاعات به کجا ختم می‌شود؟ 

با نگاهی هر چند سطحی به فلسفه به وجود آمدن فن‌آوری نوین اطلاعات در جهان از سوی صاحبان فن، اولین دلیلی که برای ایجاد این پدیده به آن می‌رسیم تسریع در انجام امور با تجهیزات پیشرفته به منظور هزینه کم برای رسیدن به اهداف است اما... به گزارش خبرنگار فن‌آوری اطلاعات خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، در حالی که تمام جهان در سال اخیر با بحران اقتصادی روبه‌رو بوده است و شاید به این ترتیب کاهش سرمایه‌گذاری جهانی برروی IT در سال میلادی جاری قابل توجیه باشد. اما در کشور ما که به گفته کارشناسان به دلیل کاستی‌هایی در حوزه IT از دیگر کشورها عقب هستیم و نیز بنا به گفته مسوولان از بحران اقتصادی جهانی آسیب ندیده‌ایم، شاید بهتر بود فرصت پیش آمده را غنیمت شمرده و درصددحرکت به سمت پیشرفت در فن‌آوری اطلاعات گام برمی‌داشتیم.این در شرایطی بود که برای رسیدن به این مهم نیازمند اجرای طرح‌های مورد نیاز IT محور با تعیین ردیف‌های بودجه مشخص و قابل وصول بودیم. بودجه‌ای که سخنان مسوولان فعال در برخی سازمان‌های دولتی و نهادهای تخصصی در این حوزه، حکایت از ناکافی بودن آن دارد.مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نظر کارشناسی خود را در مورد اعتبارات بخش فن‌آوری در لایحه بودجه سال 1389 کل کشور اعلام کرد.

این دفتر در پاسخ به درخواست کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس با بیان این مطلب که کل اعتبارات در نظر گرفته شده برای فن‌آوری نسبت به سایر اجزای بودجه، از رشد مناسبی برخوردار نیست، اعلام کرده است: چنین احساس می‌شود در بعضی از حوزه‌ها، توان جذب اعتبارات در نظر گرفته شده وجود ندارد و تمرکز اعتبارات جدید باید بر ظرفیت‌سازی و فراهم کردن زیر ساخت‌ها ( به خصوص زیرساخت‌های نرم) قرار گیرد.

بر این اساس باید پذیرفت که کشور ما جهت دستیابی به توسعه پایدار و کسب توان رقابت در عرصه جهانی چاره‌ای جز سرمایه‌گذاری زیاد و حساب شده در علم و فن‌آوری ندارد. از این رو پیشنهاد شده است که «به منظور تحقق سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری در خصوص برنامه پنجم توسعه جهت رشد سهم تحقیق و پژوهش و رسیدن به 3 درصد تولید ناخالص ملی فقط شرکت‌های دولتی مجازند حداقل یک درصد تا 3 درصد درآمدهای عملیاتی خود را در تحقیق و فن‌آوری هزینه کنند.»

از سوی دیگر تمرکز اعتبارات علم و فن‌آوری در نهادهای خاص که هنوز برنامه‌های مشخص و حساب شده‌ای برای توسعه این حوزه ندارند، علاوه بر اتلاف منابع، اثرات نامطلوبی بر توسعه علم و فن‌آوری در کشور به جا خواهد گذاشت. لذا بازگرداندن شیوه تسهیم بودجه (ارائه قسمت قابل توجهی از اعتبار به صورت مستقیم به دستگاه‌های مربوطه) و عدم تمرکز بودجه‌ها در چند نهاد خاص در کنار در نظر گرفتن سهم بیش‌تری از اعتبارات این حوزه برای دستگاه‌های اجرایی خاص که اکنون بودجه پژوهشی و فن‌آوری کمی دارند به جای تمرکز حجم زیادی از بودجه‌ها در نهاد ریاست جمهوری توصیه می‌شود.

همچنین طبق این گزارش در ادامه برنامه‌ها و تخصیص صحیح اعتبارات پژوهش و فن‌آوری بین بخشی، نهادهای بین بخشی نظیر شورای عالی علوم، تحقیقات و فن‌آوری می‌تواند نقش مهمی داشته باشند. لذا باید ساز و کارهای لازم جهت نقش‌آفرینی بهتر این نهاد در حوزه اعتبارات مربوطه اندیشیده شود.

در گزارش مرکز پژوهش‌ها تاکید شده که متاسفانه برنامه‌های تعریف شده برای تسهیم اعتبارات از تعریف، نظم و دقت کافی برخوردار نیستند. لذا بهتر است (حتی اگر برای لایحه بودجه پیش رو میسر نیست، از سال‌های آتی) تعداد برنامه‌ها کاهش یافته، مرز و کاربرد هر برنامه دقیق‌تر مشخص شده و برنامه‌های مزبور نیز به‌جای تفکیک کلی برحسب دستگاه اصلی، به زیر دستگاه‌ها اختصاص یابد.

بدینسان برنامه‌ریزی و مدیریت برنامه‌ها آسان‌تر شده، تفکیک وظایف دستگاه‌ها شفاف گشته و پایش نتایج عملکرد هر برنامه و هر دستگاه شدنی می‌شود و در نتیجه هم بودجه‌ریزی عملیاتی به معنای واقعی محقق خواهد شد و هم اثربخشی اعتبارات به نحو قابل ملاحظه‌ای افزایش خواهد یافت.

با وجود تمام محدودیت‌هایی که برای بودجه فن‌آوری اطلاعات در سال 88 وجود داشت اما طرح‌هایی برای تمام دستگاه‌های حوزه تصویب شد که باید عملیاتی می‌شد. حال سوالی که مطرح است اینکه در سالی که گذشت چقدر اهداف IT محقق شد و در این راستا موفق عمل کردیم.

*مشکل اساسی حوزه IT نحوه مدیریت منابع مالی

یک کارشناس معتقد است که در سال 88 حرکت مثبتی در برنامه‌های IT دیده نشده و دلیل آن چند دسته بودن متولیان حوزه فن‌آوری اطلاعات است که نتیجه‌ای جز مواجه شدن با مشکلات موجود همچون نبود برنامه‌ریزی و ناهماهنگی و آثار سوء حاصل را به دست نداد.

خسرو سلجوقی - کارشناس فن‌آوری اطلاعات - در گفت‌وگو با خبرنگار فن‌آوری اطلاعات خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، تاکید کرد: در سال 88 هیچ خبر مثبتی برای فن‌آوری اطلاعات کشور شنیده نشد اما امیدواریم سال 89 خبر خوشی در این حوزه داشته باشیم.

وی افزود: در کشور ما پیش نرفتن اهداف و برنامه‌ها به نبود بودجه مربوط نیست؛ در حوزه فن‌آوری اطلاعات به اندازه کافی بودجه بود و مشکل اساسی کشور در این حوزه نحوه مدیریت منابع موجود است.

او در بیان حل مشکل مدیریت حوزه IT دو گروه را موثر دانست و اظهار کرد: معضل مدیریتی در حوزه فن‌آوری اطلاعات می‌تواند توسط رئیس جمهور به‌عنوان مسوول اجرایی کشور و نیز مجلس شورای اسلامی با قانون‌گذاری حل شود، تا از بی متولی بودن در این حوزه خلاصی یابیم. این دو مجموعه می‌توانند مسوول کشور در حوزه فن‌آوری اطلاعات را مشخص کنند. در این راستا نقش مجلس پررنگ‌تر خواهد بود. اگر یک متولی کارهای مورد نظر این سه شورا را تجمیع کرده و انجام دهد به‌طور قطع نتایج حاصل شده پررنگ‌تر و مفیدتر خواهد بود.

* فقدان هدف مشخص در حوزه IT

در این باره یک استاد دانشگاه معتقد است: داشتن قضاوتی درست از مقایسه وضعیت IT سال 1388 کشور با سال‌های گذشته سخت است و چون هدف مشخصی در این حوزه وجود نداشته نمی‌توان میزان موفقیت و یا عدم موفقیت را در این باره سنجید. اما باید اذعان کرد براساس تحولات جهانی در این حوزه، در کشور ما نیز تغییراتی بوجود آمد.

علی‌اکبر جلالی با بیان این که توسعه IT در جهان به یکی از محورهای اساسی در توسعه کشورها بدل شده است، گفت: این فن‌آوری ‌در کشور ما نیز به صورت‌های مختلف نفوذ خود را داشته است. به گونه‌ای که شاهدیم بسیاری از سازمان‌ها و دستگاه‌های دولتی و بخش خصوصی و موسسات آموزشی و دانشگاهی به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم درگیر مسائل فن‌آوری اطلاعات شده‌اند.

*نبود یک نقشه راه و معماری جامع IT 

وی با بیان اینکه نقطه ضعف اساسی که در توسعه فن‌آوری اطلاعات در کشور داشتیم، نبود یک نقشه راه و معماری فن‌آوری اطلاعات جامع در سطح کشور بوده است، افزود: شاید تغییر وزیر ICT و ورود بخش خصوصی به شرکت مخابرات ایران را بتوان تحولاتی در سطح دولت در حوزه فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات برشمرد و در کنار آن نیز برگزاری ده‌ها سمینار و همایش در توسعه فرهنگی فن‌آوری اطلاعات را بخش دومی دانست که توسط دانشگاهیان و بخش خصوصی انجام شده است.

او ابراز امیدواری کرد: برای توسعه این فن‌آوری در صورتی که یک نقشه راه مناسب که بتواند موضوعاتی مانند زیرساخت ارتباطی، توسعه نیروی انسانی، تبیین قوانین و مقررات لازم و ارتقاء اراده ملی مسئولان را بوجود آورد، ایجاد شود و بتواند یک سرانه بودجه به ازای هر ایرانی برای توسعه IT مشخص کند و به این ترتیب امیدواری برای پیشرفت در این حوزه بیش‌تر خواهد شد.

اگر بخواهیم بگوییم در کشور ما در مقایسه با سایر کشورهای جهان چه ارزش افزوده‌ای در حوزه IT داشته‌ایم باید گفت به نظر می‌رسد تعداد علاقه‌مندان و کاربران ما در سطح جهانی به اندازه‌ای پیشرفت داشته که در سطح خاورمیانه مقام اول از نظر تعداد کاربران را داشته‌ایم اما در کل هیچ اتفاقی در IT ایران در سال 1388 به وقوع نپیوسته است که نمود زیادی داشته باشد.

*فعالیت‌های جزیره‌ای سال 88 راهگشاست

در کل در سال 88 فعالیت‌هایی جزیره‌ای در حوزه فن‌آوری اطلاعات کشور صورت گرفت که شاید به عقیده برخی کارشناسان بتواند راهگشای اتفاقات سال آینده کشور باشد و البته این مستلزم آن است که مسوولان هرچند شاید به اذعان بسیاری متولی مشخصی در حوزه IT کشور وجود ندارد، اما همانها که بطور اسمی و رسمی نیز مسوولیتی برعهده دارند از تجربیات نه سال 88 که سال‌های گذشته بهره ببرند تا از دوباره کاری پرهیز شود و راه رفته باز پیش روی مسوولان وقت قرار نگیرد.

شاید به این ترتیب درک از توجه به بخش خصوصی به عنوان بدنه اصلی IT نیز افزایش یابد و با هرچه بیشتر بها دادن به این بخش ارتقا جایگاه ایران عزیز در بین کشورهای جهان در شاخص‌های فن آوری اطلاعات حاصل شود. برای پیشبرد اهداف تعریف شده در این حوزه باید با تصویب قوانین اصولی در همفکری با بخش خصوصی رضایت آنهارا جلب و به انجام کار باکیفیت‌تر ترغیب کرد.